งานวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาหมวดคำ หน้าที่ และปริบทการปรากฏของคำว่า "บน" ในภาษาไทย รวมทั้งศึกษาความหมายและมโนทัศน์ กระบวนการและกลไกที่เกี่ยวข้องกับการเปลี่ยนแปลงด้านความหมาย รวมถึงพัฒนาการด้านความหมาย ตั้งแต่สมัยสุโขทัยถึงสมัยรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ 9 (พ.ศ.2559) จำนวน 2,441 แห่ง ตามแนวคิดอรรถศาสตร์ปริชาน (cognitive semantics) ประกอบกับแนวคิดการกลายเป็นคำไวยากรณ์ (grammaticalization) และแนวคิดกระบวนการเกิดคำใหม่ (lexicalization) ผลการวิจัยมี 4 ประการ คือ ประการที่ 1 คำว่า “บน” ปรากฏในหลากหลายปริบท สามารถทำหน้าที่ได้ 4 หน้าที่ ได้แก่ ส่วนหลัก ส่วนขยาย ส่วนเชื่อม และส่วนเติมเต็ม อีกทั้งยังสามารถจำแนกหมวดคำได้ 4 หมวด ได้แก่ คำนาม คำคุณศัพท์ คำบุพบท และคำกริยาวิเศษณ์ ประการที่ 2 คำว่า “บน” จำแนกความหมายได้ 2 กลุ่ม ได้แก่ ความหมายเกี่ยวกับบริเวณพื้นที่และความหมายเกี่ยวกับความสัมพันธ์เชิงพื้นที่ของสิ่งหนึ่งกับอีกสิ่งหนึ่ง ความหมายเกี่ยวกับบริเวณพื้นที่ปรากฏความหมาย ‘บริเวณพื้นที่ส่วนที่สูงขึ้นไปหรือเหนือขึ้นไป’ และความหมาย ‘สถานภาพสูงกว่าหรืออำนาจเหนือกว่า’ ส่วนความหมายเกี่ยวกับความสัมพันธ์เชิงพื้นที่ของสิ่งหนึ่งกับอีกสิ่งหนึ่งปรากฏความหมาย ‘ความสัมพันธ์เชิงพื้นที่สิ่งหนึ่งอยู่สูงกว่าหรือเหนือกว่าอีกสิ่งหนึ่ง’ ความหมาย ‘ความสัมพันธ์เชิงพื้นที่สิ่งหนึ่งอยู่ภายในอีกสิ่งหนึ่ง’ และความหมาย ‘ความสัมพันธ์เชิงพื้นที่สิ่งหนึ่งอยู่ประชิดข้างอีกสิ่งหนึ่ง’ ประการที่ 3 การเปลี่ยนแปลงด้านความหมายของคำว่า “บน” ปรากฏกระบวนการที่เกี่ยวข้อง 4 กระบวนการ ได้แก่ กระบวนการอุปลักษณ์ กระบวนการนามนัย กระบวนการกลายเป็นคำไวยากรณ์ และกระบวนการเกิดคำใหม่ ส่วนกลไกในกระบวนการกลายเป็นคำไวยากรณ์ที่เกี่ยวข้องมี 5 กลไก ได้แก่ กลไกการขยายความหมายเชิงอุปลักษณ์ กลไกการจางลงทางความหมาย กลไกการคงเค้าความหมายเดิม กลไกการวิเคราะห์ใหม่ และกลไกการอนุมาน ประการที่ 4 พัฒนาการด้านความหมายของคำว่า “บน” แสดงลักษณะการเปลี่ยนแปลงจากแวดวงความหมายหรือมโนทัศน์ที่มีความเป็นรูปธรรมไปสู่แวดวงความหมายหรือมโนทัศน์ที่มีความเป็นนามธรรม

. The framework for this study is Cognitive Semantics. It is found that /m / , /du/ , and /hen/ are polysemous words. /m / has 6 senses, i.e., (1) to direct the eye (2) to be unmindful (3) to pay attention (4) to follow up a situation (5) to consider and (6

Previously, cognitive semantics research, studying polysemes, have often mentioned the cognitive processes that are related to meaning extension. Although the majority of the research investigates the meanings of base words, some research studies... on standard Thai and Thai dialect kinship terms suggest that /mɛ̂ː/ ‘mother’ tends, also, to be used for its metaphorical meaning. This study aims to examine the different meanings of /mɛ̂ː/ ‘mother’ in Southern Thai compounds as a polyseme that explores

เชี่ยวชาญทางภาษา ได้ผลลัพธ์ความถูกต้องของมิติคำศัพท์ 17.35% และความถูกต้องของมิติกลุ่มคำไวพจน์ 64.50% คำแปลไทยจากคำอังกฤษที่มีความหมายเดียว (Monosemic word) ได้ผลลัพธ์ที่มีความถูกต้อง 16.52% ต่ำกว่าคำแปลไทยจากคำอังกฤษที่มีคำหลายความหมาย (Polysemic word) ที่.... The accuracy of Thai synsets translated from English monosemic word was 16.52%, lower than ones from polysemic word which was 18.44%. By considering the relation between source word and target word, 1:many relation has the highest precision, followed by many