พบว่า หลักการปฏิบัติวิปัสสนาภาวนาในสัตตัฏฐานสูตร คือ โยคีผู้ปฏิบัติวิปัสสนาภาวนาควรรู้ขันธ์ 5 ในฐานะ 7 ได้แก่ 1) โยคีผู้ปฏิบัติวิปัสสนาภาวนาควรรู้ชัดรูป คือ รู้ชัดรูปว่าไม่เที่ยง เป็นทุกข์ และเป็นอนัตตา 2) รู้ชัดความเกิดขึ้นแห่งรูป คือ เพลิดเพลิน... คือ การรู้แจ้งด้วยการกำหนดรู้รูปที่ไม่เที่ยง เป็นทุกข์ เป็นอนัตตา 7) รู้ชัดเครื่องสลัดออกจากรูป คือ การรู้แจ้งด้วยการทำให้แจ้งธรรมเป็นที่กำจัดฉันทราคะ ธรรมเป็นที่ละฉันทราคะในรูป ส่วนเวทนา สัญญา สังขาร และวิญญาณก็มีนัยเช่นเดียวกัน ส่วนการเพ่งพินิจขันธ์

ทุกขังและอนัตตา อย่างต่อเนื่องย่อมประจักษ์แจ้งอริยสัจตามความเป็นจริง ซึ่งเป็นการเกื้อกูลต่อการเจริญวิปัสสนาภาวนาให้ก้าวหน้าจนทำให้จิตของผู้ปฏิบัติวิปัสสนาดำเนินเข้าสู่ลำดับของวิปัสสนาญาณจนบรรลุถึงมรรค ผล พระนิพพานได้ในที่สุด

เหตุปัจจัยของรูปนามได้ชัดเจน หายใจออก-เข้า จิตตั้งมั่นก็รู้ หายใจออก-เข้า จักเปลื้องจิตก็รู้ ตามนัยแห่งจิตตานุวิปัสสนา จตุกกะที่ 4 ตั้งแต่ข้อ 13–16 ได้แก่ มีสติหายใจออก-เข้า พิจารณาเห็นความไม่เที่ยง ความเป็นทุกข์ ความเป็นอนัตตาในขันธ์ทั้ง 5 รู้แจ้งธรรม

กายิกทุกข์ เป็นต้น และขันธ์ 5 คือ รูป เวทนา สัญญา สังขาร และวิญญาณ ว่าไม่เที่ยง เป็นทุกข์ เป็นอนัตตา แล้วเสด็จกลับไปยังที่ประทับ ต่อมาพระวักกลิก็ฆ่าตัวตายพร้อมกับการบรรลุอรหันต์ และพร้อมกับการดับจิตนั่นเอง

การพัฒนาจิตให้เกิดปัญญาญาณรู้ความเป็นจริงคือ ไตรลักษณ์ซึ่งจะนำไปสู่การรู้แจ้งอริยสัจจนสามารถบรรลุอริยมรรค อริยผล โดยผู้ปฏิบัติต้องกำหนดรู้ทางอายตนะทั้ง 6 การเจริญวิปัสสนาภาวนาจะต้องรู้อารมณ์ตามที่เป็นจริง แบ่งออกเป็นรูปกับนาม คือ อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา

ตลอดเวลา ดำรงอยู่ภายใต้หลักไตรลักษณ์ คืออนิจจัง ทุกขังและอนัตตา ส่วนปรัชญาจิตนิยมตะวันตกมองว่าจิตเป็นลักษณะที่เที่ยงแท้และเป็นอมตะเพราะเป็นวิญญาณที่ได้รับมาจากสิ่งสัมบูรณ์คือพระเจ้า

ยินดี-ยินร้ายที่กำลังเกิดและดับทุกขณะ เวทนานี้ล้วนตกอยู่ในไตรลักษณ์ คือความไม่เที่ยง ความเป็นทุกข์ และอนัตตา และพิจารณาว่า ความยินดีในเวทนาเป็นเหตุปัจจัยให้เกิดภพชาติไม่มีที่สิ้นสุด น้อมจิตไปสู่การดับความยินดีในเวทนา เมื่อจิตรู้แจ้งความไร้สาระของเวทนาก็

ชายสิทธัตถะ ที่มองเห็นปัญหาใหญ่ของมนุษย์จึงได้เริ่มดำริหาวิธีแก้ไข ในที่สุดได้เลือกทางแห่งการแสวงหาความจริงและความหมายของชีวิตตนนั้นตกอยู่ภายใต้กฎแห่งไตรลักษณ์ ได้แก่ อนิจจัง ทุกขังอนัตตา แต่ด้วยความที่ไม่รู้ของมนุษย์จึงเข้าไปหลงยึดหลงติดอยู่กับความ